Vì sao mình nghĩ triết học cổ đại không chú trọng con người

*Disclamer: bài viết là kết luận của mình sau khi đọc nhiều ý kiến phê bình, và bản thân mình là người chuộng triết học hiện đại nên toàn bộ các luận điểm trong bài đều là cảm quan cá nhân, không chống đối 1 kiến thức phổ cập nào, keep in my mình vẫn rất appriciate gốc rễ ancient Greek philosophy và bài viết này tập chung vào triết học Hy Lạp cổ đại .

Điều đầu tiên mình đúc kết được:Triết học cổ đại, thay vì giúp con người tập chung cải thiện, trả lời nhưng ưu tư của bản thân, lại khuyến khích con người quên mình đề tìm bản chất của tạo hóa. Triết học đc Scholasticism (Kinh viện) định nghĩa là “La philosophie est la science des choses par leus causes supremes – Triết học là khoa học về vạn vật, lấy nguyên nhân tối cao giải nghĩa chúng” . Dù có cống hiến phát triển toàn bộ ngành triết học, cả bộ triết học Aristotle không có phần nào cho con người hiện sinh, không bàn đến những vấn đề liên quan đến nhân vị hay định mệnh. (hai ý này tổng hợp nhiều tài liệu, đây là conclusion cá nhân nha nhưng đại khái con người trong scholasticism và triết Aristotle là con người phóng thể, chưa phải con người ý thức nhân sinh). Để giúp bạn đọc hiểu rõ hơn, mình sẽ giải thích hai khai niệm:con người phóng thể (aliénation) và con người hiện sinh.

+Phóng thể (aliénation):Theo triết tự từ, phóng thể hiểu đơn giản là hóa thành cái khác, thành người khác. Mình tự ngầm hiểu theo nghĩa tiếng anh của từ này (alienation) tức tách biệt "the feeling that you have no connection with the people around you or that you are not part of a group" (theo từ điển Cambridge), nhưng là tách biệt khỏi bản chất của mình, "không nhận thức được bản thân là 1 nhân vị độc đáo" (trích Existialism) , là những cá nhân sống như người khác, người sao ta vậy, 1 kiểu tồn tại phụ thuộc, thụ động vào những đoàn thể hay tư tưởng. Một đoạn ngắn mình rất thích trong cuốn Existialism (bạn sẽ thấy 1000 references cuốn này trong bài viết ) là: "Ở những nước dân chủ như Pháp, Anh, mỗi sáng đi học, ngồi xe điện hoặc đợi xe bus, chỉ cần xem mấy người bên cạnh tôi đọc báo gì là đủ biết họ thuộc nhóm nào: Ông ăn mặc lịch sự kia đọc Figaro vì ông là captitalist (nhà tư bản), anh mặc áo nhuốm cặn dầu đọc Humanité và chắc anh nằm trong hàng ngũ Communism (Cộng sản), mấy người khác thì đọc Libération (người thuộc Leftism - Khuynh tả), người thì đọc Combat (người thuộc Radicalism - Cấp tiến), mấy anh sinh viên và nhóm trí thức độc lập thì đọc Le Monde (thế giới). Tóm lại, đa số người ta sống theo tư tưởng của nhóm mình:Tờ báo của họ có nhiệm vụ suy nghĩ và quyết định giúp họ. Thành thử họ chỉ là những cái xác, còn hồn là nhóm, là đảng, là giới,.."

+Trong khi đó, con người hiện sinh là con người ưu tư, có suy nghĩ về bản thân, họ biết mình sẽ phải quyết định cho mình, rằng mọi giá trị tinh thần đều phụ thuộc vào lựa chọn và hành động của chính họ;"Không có ai tha thiết tôi bằng tôi", từ đó cho mình quyền tự quyết: "being for themselves" (các phạm trù triết của Sartre sẽ được giải quyết trong 1 bài viết khác". Và chính trong hành động tự quyết, con người hiện sinh thể hiện giá trị sống, chứ không mang nặng tính lý tưởng hóa hay tư tưởng như triết học cổ đại hay triết học tự nhiên

- Trong cuốn Triết học - Khái lược những tư tưởng lớn, khởi điểm của triết học là các ý kiến khác nhau về nguyên tố vạn vật: Thalès cho rằng nước là nguyên ủy vạn vật trong khi Héraclite cho rằng nguyên ủy là lửa, Parmenide cho rằng nguyên ủy là Hữu thể duy nhất bất biến aka vật chất và sau này Platon phát triển thành Vũ trụ các Linh tượng trong thuyết Plato..không dài dòng thì bởi thuyết Platon không giải thích được vạn vật khả giác nên mới sinh ra Hylé Morphisme (thuyết mô chất) của Aristotle (đại để cái thuyết này nghĩa là chó có nhiều giống (chất thể) thì quy chung vẫn là mô thể duy nhất tức con chó) và ông này cùng nhận định như vậy với con người, tức người, dù có thân thể khác nhau cũng chỉ là 1 mô thể Người. Và Aristotle cho rằng chỉ có trí năng mới bất tử.Và Thánh Thomas, đệ tử của Aristotle nói:" Mỗi người chúng ta đều bất tử" Sự mâu thuẫn ở đây, vì bất tử thì con người sẽ bất tử hay chúng ta mỗi người đều bất tử ->Hylé Morphisme mâu thuẫn với chính nó.

-Triết học cổ đại được sử dụng như tiền đề cho hình học, vật lý học. Theo nhận định của các nhà phê bình hiện đại, không thấy cách biệt giữa siêu hình học và vật lý học trong triết Aristotle, và triết học của ông quy chung để giải nghĩa vạn vật và tất cả vụ triết học của ông nàtheo 4 nguyên căn: nguyên nhân mô thể, nguyên nhân chất thể, nguyên nhân tác nguyên và nguyên nhân cứu cánh. Triết học Aristotle quan niệm vụ trụ là trật tự, con người ở vị trí tầm thường. Vũ trụ quan của Aristotle đặt con người vào 1 vũ trụ quá to lớn, nơi con người nhỏ bé chìm trong biển lớn những vì tinh tú. Triết học cổ đại không biết tới sự độc đáo vì quan niệm mọi sự qua phạm trù của lý trí. Ví dụ, trước những hoàn cảnh giống nhau, con người trong triết cổ đại sẽ có những phản ứng giống nhau, bởi vậy mà phủ nhận bản chất tự do của con người. Bởi đã có tự do thì có những quyết định và phản ứng khác nhau

Những triết gia cận đại và thuộc thời kỳ Khai sáng như Kant, Descartes và Hegel còn đẩy conception đi xa hơn khi đối tượng hóa con người, trong khi chúng ta đều biết con người không phải vật thể, con người có thể là ma quỷ thiên thần,.. có thể là bất cứ ai và bất cứ điều gì

Nhìn chung, con người trong Triết học cổ đại là những con người bị tác động bởi lịch sử, những con người thiếu tính cá nhân, những đối tượng có khuân mẫu nhất định. Theo cảm quan cá nhân, đây là lý do mình không thích tìm hiểu quá sâu vào triết học cổ đại, vì tính áp dụng vào thực tế không cao. Tuy nhiên, có hiểu biết cơ bản về ancient philosophy trước khi tiếp cận triết học hiện đại sẽ làm sáng tỏ các khái niệm và ý nghĩa đằng sau sự hình thành những chủ nghĩa, quan điểm mới.

Hy vọng bạn đã có 1 cuộc dạo chơi không quá tệ. Good luck :)