Cảm giác tội lỗi vì không làm gì.

Đã bao giờ bạn cảm thấy bứt rứt, nôn nao, sốt ruột vì đã nằm trên giường, ngồi trên ghế và không làm gì bất cứ gì trong vài giờ hoặc thậm chí vài ngày chưa?

Hoặc cái cảm giác thấy thiếu hụt, vì làm gì đó và thấy kết quả chưa đủ?

Bạn luôn thấy không chắc chắn, nhưng lý trí mách bảo bạn phải làm gì đó thật năng suất, dù bạn phải đánh đổi sức khỏe hay các mối quan hệ của mình?

Tất cả những điều trên xảy ra với mình, và tâm trạng mình luôn trên roller coaster vì chúng. Mình cảm nhận được hạnh phúc và niềm tự hào đến kỳ lạ mỗi lần nhịn cả ngày để chạy sự kiện hay thức nguyên đêm để học bài, làm bài tập cho nhóm......và rồi mình kiệt sức, cả thể chất và tinh thần, à không, nên nói là mình kiệt quệ. Nhưng chỉ vài tiếng sau đó, mình lại thấy tệ vì đã nằm nghỉ: "Bằng thời gian mình nằm ăn hại ở đây, mình đã có thể đọc 1 cuốn sách, tập thể dục hay làm BẤT CỨ CÁI GÌ để cải thiện bản thân kia mà". Nghe đáng sợ nhỉ, một cuộc sống cực đoan đến thế. Mình luôn có nỗi ám ảnh với cái CV dài vài trang, để có thể apply vào mọi công việc mình mong muốn, để làm việc đến kiệt quệ những năm tuổi trẻ và dư giả về sau (vâng mọi người có thể cười bao nhiêu tùy thích :) )

Và rồi mình nhận ra, đây là 1 tư tưởng độc hại và ngu ngốc. Và, trong bài viết này, chúng ta sẽ bàn đến 2 vấn đề mà không chỉ mình mà nhiều người trẻ cũng đang gặp phải:

Workaholism, Hustle Culture và Toxic Productivity

Workaholism: Theo từ điển Cambridge, tình trạng này là: a condition that makes someone work a lot of the time and find it difficult not to work. Mặc dù được sử dụng từ năm 1971, phải đến những thập niên gần đây, workaholism mới trở thành 1 hiện tượng xã hội đáng chú ý. Có thể nói, workaholism như 1 chứng nghiện rượu (alcoholism), khi cá nhân đuổi theo adrenaline nhưng thay vì cồn, đóng vai trò là chất gây nghiện, thần kinh họ nghiện cảm giác căng thẳng và kiểm soát. Wikipedia dịch "workaholism" tương đương với từ "tham công tiếc việc" trong tiếng Việt, nhưng cá nhân mình thấy "tham công tiếc việc" mang ý nghĩa tích cực hơn so với khái niệm về ám ảnh công việc, do đó toàn bộ bài viết này sẽ giữ nguyên các khái niệm bằng tiếng Anh (với dịch ra lắm âm tiết quá .-.). Well, workaholism khác với làm việc chăm chỉ (hard-working) như thế nào?

Một người làm việc chăm chỉ mang sự hiện diện của cảm xúc (emotional present), họ có có trách nhiệm với gia đình, con cái, cha mẹ,.etc và có cân bằng tốt giữa công việc và cuộc sống. Trái lại, 1 workaholic không có EQ đến vậy, cũng không có trí khôn đến vậy trong quyết định làm việc của họ. Những công việc, như đã nói ở trên, đóng vai trò như 1 dạng kích thích, 1 liều anderaline cao thỏa mãn động cơ quyền lực, sức mạnh và tự tôn quá cao của họ. Việc nghỉ ngơi hay giải trí hoặc đơn giản là, rảnh rỗi, được cho là thất bại với họ [1]

Mở rộng phạm trù của Workaholism, chúng ta đến với 1 tư tương, không, 1 trào lưu được cho là thay thế và cải biên của Workaholism: Hustle Culture - (tạm dịch) Văn hóa Hối hả.

Hustle Culture là 1 phiên bản mới hơn, thời đại hơn của Workaholism xét trên khía cạnh nó được sinh ra và ảnh hưởng bởi công nghệ và truyền thông đương đại [2].Bạn không thể ngừng check mail đang ăn cơm hay đi toilet, bạn mang việc về nhà, đánh máy từ 9h tối đến 3h sáng,..well my dear, bạn đang ám ảnh với công việc. Đã bao nhiêu lần bạn lướt qua những dòng quotes, tweets, instagram post, những content động lực kiểu như thế này:

Điểm chung của những nội dung này sẽ là "LÀM NHIỀU TIẾNG HƠN, CỐ GẮNG HƠN, ĐỪNG TỪ BỎ, HÃY LÀ NGƯỜI CHĂM CHỈ NHẤT, HÃY LÀ LÃNH ĐẠO, KHÔNG LÃNG PHÍ 1 GIÂY NGHỈ NGƠI..." nói chung hãy là cái gì đấy tốt hơn bản thân béo ú lười biếng của bạn. Và chúng đều có đánh vào khao khát của tất cả chúng ta: Thành công và dư giả. Oh please, đừng nói với mình bạn không muốn giàu có, chúng ta đều cần tiền. Mình không rõ định nghĩa thành công của mọi người, nhưng theo những gì mình, bị tiêm nhiễm bởi gia đình và truyền thông, thành công sẽ là gói bao gồm tự chi trả cho các hóa đơn, có khả năng duy trì những sở thích đắt đỏ, chu cấp cho gia đình,...nói chung mình cần 1 (hoặc nhiều) công việc và tiền. Và những nội dung của Hustle culture đang gào thét (theo đúng nghĩa) về con đường đến thành công là: làm việc đến khi bạn kiệt sức (nhưng vẫn phải làm). Chúng ta đều biết thế giới thực không như vậy, không có gì đảm bảo người chăm chỉ nhất sẽ thành công, hay giàu có (ừ thì cứ nhìn nhà Kadarshian, những cô ả IT girls hoặc các Tiktokers lại chính là những tỉ phú chứ không phải những người làm 10 tiếng/ ngày). Chúng ta sống trong 1 hệ thống bóc lột ( dù bạn phủ nhận hay không), 1 hệ thống tư bản và ngày càng tư bản hóa nơi không có lòng thương cảm cho "thời gian chữa trị tâm hồn" hay "trưởng thành từ bên trong", không có cái cớ nào và bạn nếu bạn không giàu có, chắc hẳn bạn chưa đủ hustle, chưa chăm chỉ và chưa làm việc đủ.

Thật tệ là chính mình cũng nằm trong số những con chiên của Workaholism, mọi người tiếp xúc với mình, ít nhất là mới tiếp xúc thậm chí có thể cảm nhận sự toxic productivity mình phát ra. Năng suất 1 cách độc hại, đó là khi bạn nhận mọi công việc (mà có vẻ như sẽ làm bạn bận rộn, có lợi cho bạn theo 1 cách tính toán rất lý trí, không bắt nguồn từ đam mê hay cảm xúc), lãng mạn hóa sự năng suất đến kiệt sức (là khi bạn tin chắc cốt rằng tất cả công sức này đều sẽ được trả xứng đáng, bạn sẽ nghỉ ngơi bù sau,...mọi cái cớ ngu ngốc bạn tự thuyết phục rằng điều này là cần thiết và bạn chấp nhận trả giá bằng sức khỏe và các mối quan hệ). Toxic productivity bao gồm việc lý tưởng hóa áp lực công việc đem lại. Trang Oxford student có đăng 1 bài viết khá thú vị trong đó có nhắc đến:"It felt like if you weren’t having an essay crisis every week you weren’t doing Oxford right" và "I’m sure that by now it’s clear that toxic productivity is everywhere in Oxford. But, there is also support everywhere, although it might not be where it should be." [3] . Năng suất đến mức độc hại dường như đc ủng hộ, khuyến khích như 1 biểu hiện rõ thấy của sự cần mẫn, chăm chỉ.

Mình nhận ra ở bản thân nhiều điều, với góc độ của 1 kẻ nghiện công việc tự nhìn nhận nó. Mình, và nhiều workaholics khác, thích đc nhìn nhận như những Ms/Mr Nice Guy, người sẽ làm mọi thứ không chối từ, người được việc, có ích, tài năng, chăm chỉ, không phàn nàn. Mọi traits trong toàn thể bức tranh về persona của 1 workaholic đều được xây dựng 1 cách có lý trí -carefully crafted in a rational, intentional way. Những workaholics thường có 1 tính cách hay 1 đời tư khá fucked up, period, bởi vậy, họ thèm khát sự kiểm soát. Và công việc mang lại cho họ sự kiểm soát đó, 1 cảm giác quyền lực. Mình không có thống kê, nhưng tin chắc những kẻ nghiện việc luôn là những người khó duy trì các mối quan hệ thân thiết, vì đa phần quyết định của họ chi phối bởi mục đích. Một số workaholics khác mang đặc trưng của những kẻ tự ái (narcissists), họ tin mình mới là người nên lãnh đạo, ý kiến của mình là đúng nhất, những người khác sẽ làm hỏng việc.....từ đó tạo nên ám ảnh với sự hoàn hảo (perfectionism leads to obsession; and turn out, obsession leads to increasing levels of narcissism ).Thành công, địa vị,.. những thứ này không ai có thể đảm bảo cho bạn, nhưng khả năng mắc các bệnh như rối loạn lo âu, trầm cảm,đột quỵ,...là điều hoàn toàn có thể xảy ra

Rồi sao? Làm nhiều việc cùng 1 lúc và không ngừng nghỉ như vậy? Chúng ta có hạnh phúc không?

Mình không hề. Và mình nhận ra điều này. Và nó khiến mình rơi vào khủng hoảng. "Tại sao mình làm tất cả điều này? Nó có nghĩa gì với mình? Có ngu ngốc quá không khi đánh đổi nhiều thứ chỉ vì cảm giác thỏa mãn tạm thời này?" và quan trọng nhất: :"Mình làm để sống hay sống để làm?"

Đến đây, mình phải thực sự suy nghĩ lại. Mình tham lam quá rồi, và đến lúc mình cần suy nghĩ, cân nhắc bao nhiêu là đủ. Và mình xin nghỉ việc, thay đổi mindset của bản thân. Nếu trước kia mình tin rằng đầu tư thời gian chỉ có giá trị khi bạn học tập hay làm việc, nhưng giờ đây mình tin rằng, nếu bạn vui chơi và cảm thấy hạnh phúc, đó cũng là đầu tư có giá trị. Mình dành nhiều thời gian hơn, thực sự tìm hiểu những công việc mình muốn nhận sắp tới, và gắn chúng vào 1 mục tiêu lớn ban đầu mình đặt ra, liên quan đến ngành học của mình. Làm đủ không làm thừa.

Tất nhiên, công việc nào cũng sẽ có giai đoạn bạn chán nó, thấy mệt mỏi, nhưng từ bỏ 1 điều quá giới hạn, ảnh hưởng xấu đến bản thân khác với từ bỏ 1 công việc cần được hoàn thành và đang phát triển lên mức phức tạp hơn/cao hơn. Hãy cân nhắc kỹ trước các quyết định công việc và đừng bỏ quên bản thân nhé :')

Good luck!

References:

[1] https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-workaholics/201112/understanding-the-dynamics-workaholism

[2] https://www.maize.io/magazine/rise-grind-hustle-culture/

[3]https://www.oxfordstudent.com/2020/12/02/toxic-productivity-the-realities-of-oxford-work-culture-from-ba-to-dphil/